Workshop integriteit en moreel kompas

"Een Maserati viel buiten ons denkkader."

Een avond over integriteit, (on)gewenst gedrag en de behoefte aan een moreel kompas. De workshop werd begeleid door Erik de Jongh, die na bedrijfskunde ook nog theologie heeft gestudeerd. In 2011 is hij gepromoveerd op een proefschrift over spiritualiteit in organisaties.

Workshop Moreel kompas
Aanleiding voor deze workshop zijn de parlementaire enquêtes over de woningbouwcorporaties en het financiële stelsel en het ministeriële onderzoek naar de ondergang van Amarantis. In al die onderzoeken blijkt steeds weer dat regelgeving en toezicht niet voldoende is om de kwaliteit van dienstverlening te waarborgen. Er is ook moreel bewustzijn nodig. Een eed voor bestuurders en toezichthouders moet daar handen en voeten aan geven. De eed wordt echter met de nodige scepsis bekeken.

Werk maken van de eed als het erop aankomt
Het springende punt lijkt te zijn dat naleving van de eed niet kan worden afgedwongen. De vraag is hoe er echt werk gemaakt kan worden van de eed als het er op aankomt. Is het mogelijk om daar binnen de organisatie gestalte aan te geven?
Hiermee nodigt Erik uit om de vraag vanuit een bedrijfskundig perspectief te bekijken. De nadruk ligt op de morele ruimte in organisaties, niet op individuele morele verantwoordelijkheid. Daarom stelde Erik als eerste de vraag of het mogelijk is om te spreken over moreel gedrag van organisaties. Geen van de aanwezigen maakte daar bezwaar tegen.

Daarop vervolgde Erik met een stelling uit zijn proefschrift: moreel leiderschap is het symptoom van een probleem. Het symptoom manifesteert zich in de handelingsverlegenheid rondom de eed die binnen nogal wat organisaties heerst. Om die verlegenheid in organisatie-theoretisch opzicht te verklaren grijpt Erik naar de organisatieparadigma's van Burrell & Morgen, waarvan hij vindt dat elke bedrijfskundige die moet kennen.

Organisatieparadigma van Burrell & Morgen
Hun functionalistische paradigma houdt onder meer in dat organisatiegedrag door objectieve factoren wordt verklaard. Moreel bewustzijn draait echter om subjectieve factoren. Naleving van de eed vergt dagelijkse aandacht voor de waarden die gerealiseerd moeten worden. In dat verband vroeg een van de aanwezigen naar Erik's kijk op het morele kompas van organisaties. Die vraag werd met een omweg beantwoord.

Van waarden kan je nooit zeggen dat je ze hebt bereikt
De kern van de zaak is dat de eed al doende moet worden gerealiseerd. In tegenstelling tot doelen kun je van waarden nooit zeggen dat je ze hebt bereikt. Met andere woorden, hoe weet je welke kant je op moet als je geen oriëntatiepunt hebt? Binnen het functionalistische paradigma, is die vraag niet te beantwoorden. Aansluitend bij het interpretatieve paradigma, betoogt Erik dat ervaringen van medewerkers en hun beleving veel serieuzer moeten worden genomen op alle niveaus van de organisatie. Dat kan bijvoorbeeld door een ruimte te scheppen waarin medewerkers ervaringen kunnen delen en daar kritisch op leren reflecteren zonder gehinderd te worden door het spel van macht en belangen. Die ruimte schept als het ware het morele kompas van de organisatie. Erik erkent dat zo'n ruimte bepaald niet vanzelfsprekend is. De aanwezigen bleken stof te denken te hebben gekregen. Er werd gevraagd naar concrete voorbeelden. Die zijn volgens Erik beschikbaar in de geestelijke verzorging, een beroep waar hij meer dan 10 jaar als opleidingscoördinator van de VU bij betrokken is. De tijd ontbrak om daar deze avond al verder op in te gaan.

Vervolg vragen
Bij een vervolg van deze workshop kunnen volgens Erik de volgende vragen aan de orde zijn:
• Zijn voorbeelden uit de geestelijke verzorging bruikbaar voor bestuur en management van (maatschappelijke) ondernemingen?
• Is een dergelijk moreel kompas in staat om de juiste richting aan te geven?
• Is het mogelijk om binnen een (maatschappelijke) onderneming een ruimte te scheppen waarin macht en belangen geen rol spelen?

Voor vragen aan Erik de Jongh, mail naar: ectj@xs4all.nl Of plaats een opmerking hieronder.

Klik hier voor alle deelnemers